2019 جىلعى 2 قىركۇيەكتە مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ «سىندارلى قوعامدىق ديالوگ – قازاقستاننىڭ تۇراقتىلىعى مەن وركەندەۋىنىڭ نەگىزى» قازاقستان حالقىنا جولداۋىندا ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىندە تاربيە ماسەلەلەرىنە ەرەكشە كوڭىل ءبولىندى. «الەۋمەتتىك سالادا مىنانداي باعىتتارعا اسا ءمان بەرۋىمىز كەرەك.
ءبىرىنشى. ءبىلىم بەرۋ ساپاسىن جاقسارتۋ..
ەكىنشى. وتباسى جانە بالا ينستيتۋتىن قولداۋ، ينكليۋزيۆتى قوعام قۇرۋ.بالا قۇقىعىن قورعاۋ جانە تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىققا قارسى ءىس-قيمىل ماسەلەسىنە باسىمدىق بەرۋىمىز قاجەت. جاسوسپىرىمدەر اراسىندا كوبەيىپ كەتكەن سۋيسيد ماسەلەسىمەن ماقساتتى تۇردە اينالىسۋ كەرەك. ءبىز زورلىق-زومبىلىقتان زارداپ شەككەن بالالار مەن ولاردىڭ وتباسىن قورعاۋ جونىندە تولىققاندى باعدارلاما ازىرلەۋىمىز قاجەت» دەپ اتاپ كورسەتىلگەن مىندەتتەردى شەشۋ ماڭىزدى ءىس.
وسى ورايدا پەداگوگيكا عىلىمدارىنىڭ.دوكتورى، پروفەسسور جانساۋلە ءالي قىزى ماقاتوۆا باسقاراتىن «ورلەۋ» باۇو اق فيليالى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ باسشى جانە عىلىمي-پەداگوگيكالىق قىزمەتكەرلەرى بىلىكتىلىگىن ارتتىراتىن رەسپۋبليكالىق ينستيتۋتىندا ەلەۋلى جۇمىستار اتقارىلۋدا. ءبىلىم بەرۋ ۇدەرىسىن پسيحولوگيالىق-پەداگوگيكالىق قولداۋ كافەدراسى اتالعان ماسەلەگە قاتىستى «ءبىلىم بەرۋ ۇيىمدارىندا كامەلەتكە تولماعان بالالار اراسىندا ءسۋيسيدتى مىنەز-قۇلىقتىڭ جانە زورلىق-زومبىلىقتىڭ الدىن الۋ» تاقىرىبىندا مەكتەپتىڭ تاربيە ءىسى جونىندەگى ورىنباسارلارىنا ارنالعان بىلىكتىلىكتى ارتتىرۋ كۋرستارى وقۋ باعدارلاماسىن دايىندادى (اۆتورى ا. ا. ماحانبەتوۆا) جانە ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى تاراپىنان بەكىتىلدى. اتالعان كۋرس جىل سايىن تۇراقتى تۇردە وتكىزىلىپ كەلەدى.
مەكتەپتەگى زورلىق-زومبىلىق ماسەلەلەرىن شەشۋدىڭ ەڭ جاقسى ءتاسىلى ورىن الماس بۇرىن ونىڭ الدىن الۋ، سونداي-اق ول بايقالعان جاعدايدا ءتيىستى اسەر ەتۋ بولىپ تابىلادى. بۇۇ بالالار قورى يۋنيسەف جانە ببج قباري بىرلەسكەن «مەكتەپتە زورلىق-زومبىلىقتىڭ الدىن الۋ جانە وعان وراي ارەكەت ەتۋ» جوباسى اياسىندا قىزىلوردا جانە ماڭعىستاۋ وبلىستارىنىڭ 14 پيلوتتىق مەكتەپتەرىندە جۇمىس جۇرگىزىلدى (جوبا ۇيلەستىرۋشىسى ل.ا.دوروجكينا، ساراپشى ا. ا. ماحانبەتوۆا). وسى جوبا پەداگوگيكالىق ۇجىممەن، وقۋشىلارمەن، اتا-انالارمەن بىرلەسىپ ءقاۋىپسىز ورتا قۇرۋدىڭ ماقساتتى قادامدارىن بەلگىلەدى.
جوبا جۇمىسىن جۇرگىزۋ تومەندەگى مازمۇندى قامتىدى:
- مەكتەپ قىزمەتكەرلەرىمەن جانە وقۋشىلارمەن مەكتەپ ميسسياسىن بەلگىلەۋ، مىنەز-قۇلىق ەرەجەلەرىن كۇشەيتۋ؛
- مەكتەپتىڭ قاۋىپسىزدىك كومانداسىن قۇرۋ؛
- اتا-انالارعا باعدارلامانى جانە ونىڭ ماقساتتارىن ءتۇسىندىرۋ جانە تارتۋ؛
- مەكتەپ ميسسياسىن بەلگىلەۋ، ەتيكالىق ەرەجەلەردى سىنىپتاردا تالقىلاۋ جانە بەكىتۋ؛
- مەكتەپتەگى زورلىق-زومبىلىق وقيعالارىن حابارلاۋ جۇيەسىن قۇرۋ، تاۋەكەل توبىنداعى بالالارمەن جۇمىس جۇيەسىن قۇرۋ.
مەكتەپتەرمەن كەرى بايلانىس كەزىندە وڭ پىكىرلەر بەرىلدى. قىزىلوردا وبلىسى، جالاعاش اۋدانى، ت. جۇرگەنوۆ اتىنداعى № 123 مەكتەپ-ليسەيىنىڭ جوبا تۋرالى پىكىرى: «اقپاراتتىق جۇمىستار نەگىزىندە مەكتەپ ميسسياسى مەن ەتيكا ەرەجەلەرى بەكىتىلدى. مەكتەپ ميسسياسى - “باقىتتى بولاشاقتىڭ كەپىلى – زورلىق-زومبىلىقسىز ورتا”. باعدارلاماعا سايكەس ادەپتىلىك، قامقورلىق، جاۋاپكەرشىلىك سياقتى ەتيكا ەرەجەلەرىن بالا بويىندا قالىپتاستىرامىز دەپ سەنەمىز. مەكتەبىمىز بارلىق وقۋشىلاردىڭ زورلىق-زومبىلىقسىز وقۋىنا جانە ولاردىڭ الەۋەتىن تولىق اشۋعا، مەكتەپتەگى باسقا بالالارمەن جانە ەرەسەكتەرمەن بەرىك بايلانىس ورناتۋعا مۇمكىندىك بەرۋگە جانە قولداۋ كورسەتۋگە ۇمتىلادى. «مەكتەپتەگى زورلىق-زومبىلىقتىڭ الدىن الۋ جانە وعان وراي اسەر ەتۋ» باعدارلاماسى مەكتەپ وقۋشىلارىنا وڭ اسەرىن بەردى. سونىمەن قاتار، اتا-انالار تاراپىنان دا جاقسى پىكىرلەر ايتىلۋدا. وقۋشىلاردىڭ ءاردايىم ماداقتاۋعا، ماراپاتقا ۇمتىلعاندارى بايقالدى. كۇندەلىكتى تىرشىلىكتە قاراپايىم عانا ەرەجەلەردى ساقتاۋ - ورتانى جاقسى جاعىنا قاراي وزگەرتەتىنىنە كوزدەرى جەتتى. زورلىق-زومبىلىقسىز ورتا قۇرۋدا وزدەرىنىڭ الاتىن ورىندارى ەرەكشە ەكەندىكتەرىن ءارقايسىسى جەتە ءتۇسىندى جانە دە قورشاعان ورتامەن بايلانىستا قامقورلىق، مەيىرىمدىلىك قاسيەتتەرى بايقالدى».
ءبىلىم بەرۋ ۇيىمدارىندا زورلىق-زومبىلىقتىڭ، وزىنە-وزى قول جۇمساۋشىلىقتىڭ الدىن الۋ بويىنشا كۋرس اياسىندا وزىندىك جانە جوبالىق جۇمىستار ورىنداۋعا جانە كۋرسارالىق ءىس-شارالار وتكىزۋگە ەرەكشە كوڭىل بولىنەدى.
جامبىل وبلىسى، تاراز قالاسى، ى.سۇلەيمەنوۆ اتىنداعى №37 ورتا مەكتەبىنىڭ تاربيە ءىسى جونىندەگى ورىنباسارى گ.س.دۋانبەكوۆانىڭ «جاسوسپىرىمدەردىڭ ءسۋيسيدتى مىنەز-قۇلىق ارەكەتىنىڭ موتيۆتەرى مەن سەبەپتەرى» تاقىرىبىنداعى وزىندىك جۇمىسىندا مىناداي وي ءتۇيىنىن جاسايدى:
«جاسوسپىرىمدەردىڭ ءسۋيسيدتى مىنەز-قۇلقىنىڭ الدىن-الۋ پروسەسى ءارتۇرلى الەۋمەتتىك ينستيتۋتتار كەشەنى ارقىلى جۇزەگە اسادى. الدىن-الۋ شارالارىمەن وتباسى، مەكتەپتەن تىس ۇيىمدار (سپورتتىق سەكسيالار، كلۋبتار جانە ت.ب.) سياقتى الەۋمەتتىك ينستيتۋتتار دا اينالىسادى. ولاردىڭ الدىن-الۋ شارالارى جاسوسپىرىمدەرگە قوعامدا قابىلدانعان تاسىلدەرمەن وزدەرىنىڭ قاجەتتىلىكتەرىن قاناعاتتاندىرۋعا مۇمكىندىك بەرۋگە جانە جاعداي جاساۋعا، سونىمەن قاتار، ينديۆيدكە ومىرلىك سۋبەكتيۆتى قيىن جاعدايلاردا دەر كەزىندە كاسىبي كومەكتەر كورسەتۋگە باعىتتالعان. «اۋىرىپ ەم ىزدەگەنشە، اۋىرماۋدىڭ جولىن ىزدە»،- دەمەكشى جاسوسپىرىمدەر تارتىبىندەگى اۋىتقۋشىلىقتى تۇزەتۋدەن گورى ونى بولدىرماۋدىڭ جولدارىن ىزدەگەن الدەقايدا ءتيىمدى. ديەۆيانتتى مىنەز-قۇلىقتىڭ الدىن-الۋ – بۇل ينديۆيدكە الەۋمەتتىك ورتانىڭ جاعىمسىز فاكتورلارىنىڭ اسەرىن جويۋعا جانە ولاردىڭ قالىپتى ءومىر دەڭگەيىن قورعاۋعا، دەنساۋلىعىن ساقتاۋعا جانە قولداۋ كورسەتۋگە باعىتتالعان الەۋمەتتىك، الەۋمەتتىك-پسيحولوگيالىق، پەداگوگيكالىق جانە مەديسينالىق عىلىمي نەگىزدەلگەن جانە دەر كەزىندە قولدانىلعان كەشەندى شارالاردىڭ جيىنتىعى».
«بولاشاعىڭدى بولجاۋ ءۇشىن ۇرپاعىڭنىڭ دەنساۋلىعى مەن تاربيەسىنە كوڭىل ءبولۋ كەرەك» دەگەن ۇستانىمدى باسشىلىققا الۋدا ءاربىر اتا-انا، ۇستاز جانە مەديسينالىق قىزمەتكەرلەر، ينسپەكتور، پسيحولوگ ماماندار بىرلەسە ەڭبەك ەتسە، وسكەلەڭ ۇرپاقتىڭ سانالى، يماندى ءارى دەنى ساۋ بولىپ وسەرى انىق.
اعيما ماحانبەتوۆا، «ورلەۋ» بىلىكتىلىكتى ارتتىرۋ ۇلتتىق ورتالىعى فيليالى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ باسشى جانە عىلىمي-پەداگوگيكالىق قىزمەتكەرلەرى بىلىكتىلىگىن ارتتىراتىن رەسپۋبليكالىق ينستيتۋتىنىڭ ءبىلىم بەرۋ ۇدەرىسىن پسيحولوگيالىق-پەداگوگيكالىق قولداۋ كافەدراسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى، پەداگوگيكا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى
پىكىر قالدىرۋ